Bạn có liên hệ được với cái phần sẵn sàng giết người ở bên trong bạn?
Thế còn phần khác của bạn thì sao, người tình cháy bỏng, người thông
thái, người dưỡng nuôi, hay một đứa trẻ bất lực, dễ tổn thương? Đây là
những ví dụ về các nguyên mẫu (archetypes) – “cách sống” phổ biến và căn
bản hay “cách nhìn” thế giới đã ăn sâu vào tâm trí của bạn. Liên hệ
được với những nguyên mẫu này chính là điều cốt lõi trong diễn xuất.
Diễn viên phải liên hệ được với tất cả các nguyên mẫu ngay tức thì,
một cách gần như vô thức. Phần lớn diễn viên cần học khả năng này qua
quá trình luyện tập, bởi vì chúng ta đã được dạy cách trấn áp một số
thôi thúc (các nguyên mẫu) trong phần lớn cuộc đời. Diễn xuất tồi thường
là hệ quả của việc người diễn viên trấn áp các nguyên mẫu mà không nhận
thức được việc đó. Bạn càng tiếp cận được với các nguyên mẫu, bạn sẽ
càng đóng được nhiều vai.
Tâm trí của bạn có hàng tá các nguyên mẫu hết sức đa dạng, để bạn có
thể nhanh chóng thích nghi với các tình huống trong cuộc đời, như thể
bạn trở thành “một người khác hẳn” (tiếp cận với các nguyên mẫu khác
nhau) trong các tình huống khác nhau. Hãy nghĩ đến việc bạn cảm nhận và
cư xử khác biệt như thế nào giữa việc bạn đang hẹn hò và việc bạn đang
trò chuyện với mẹ của mình. Bạn đang hành xử/ diễn xuất cùng các nguyên
mẫu khác nhau mà chính bạn còn không nhận ra.
Các nguyên mẫu được lưu trữ trong trí óc của bạn dưới dạng hình ảnh
và sự mơ tưởng. Chúng chính là các lập trình tâm lý, một phần nguyên
nhân của hành vi con người.
Các nguyên mẫu có các cách khác hẳn nhau trong việc bộc lộ mình,
cách chuyển động, nói chuyện, cảm nhận và suy nghĩ. Chúng thực ra chính
là các nhân cách khác nhau trong bạn. Đây là cách mà tâm lý con người
được cấu tạo. Người diễn viên cần biến chuyển từ nguyên mẫu này sang
nguyên mẫu khác, một cách dễ dàng mà không phải ý thức về điều đó.
Một số ví dụ khác về các nguyên mẫu bên trong chúng ta là Người Nam
Tính, Người Nữ Tính, Kẻ Sát Nhân, Người Hùng, Nạn nhân, Người Xu Nịnh,
Thằng Hề, Người Truyền Thống, Người Dối Trá, Người Buôn Bán, Người Lãng
Mạn, Người Lẳng Lơ, Người Hoài Cổ, Người Sùng Đạo, Đứa Trẻ Huyền Diệu,
Đứa Trẻ Tinh Nghịch, Đứa Trẻ Dễ bị Tổn Thương, ..v.v Kể cả khi bạn hoàn
toàn trấn áp những nguyên mẫu này, chúng vẫn sống trong tiềm thức của
bạn. Chẳng qua bạn không đang bày ra cho thế giới xung quanh mình và ý
thức của bạn có thể đã quên về chúng.
Một khi bạn nghĩ về nó, bạn sẽ thấy tính cách (nhân vật) của bạn bao
gồm rất nhiều nguyên mẫu tách bạch khác nhau. Ví dụ, cái nguyên mẫu làm
tình nồng nàn bên trong bạn sẽ không chuyển động hay phát ra âm thanh
như cái nguyên mẫu khác bên trong bạn sẵn sàng giết người. Bạn cảm thấy
chúng rất khác nhau bên trong, và người khác nhìn thấy bạn rất khác từ
bên ngoài. Rõ ràng là, khi bạn đang là nguyên mẫu giết người, bạn sẽ
phát ra những năng lượng rất khác, chuyển động một cách rất khác, và tư
duy một cách rất khác so với nguyên mẫu làm tình.
Hãy tưởng tượng nếu sự thôi thúc muốn giết người đến từ cùng một nơi
của sự thôi thúc làm tình trong bộ não của bạn, giống loài của chúng ta
chắc hẳn không tồn tại được lâu. Học cách tiếp cận và hòa trộn cả một
thế giới của các nguyên mẫu bên trong bạn chính là chìa khóa để phát
triển các nhân vật độc đáo trong diễn xuất của mình. Bạn có thể học được
cách tìm lại các phần bên trong mình mà bạn đã được dạy phải dấu chúng
đi. Việc đó rất thú vị, rất sâu sắc, và sẽ thay đổi diễn xuất của bạn
một cách nhanh chóng.
Nếu bạn đi thử vai và không liên kết được với những nguyên mẫu xuất
hiện trong kịch bản, bạn có thể sẽ không được chọn. Việc phân tích tư
duy kịch bản và việc phân tích những khó khăn và mục tiêu của nhân vật
cũng sẽ không giúp bạn được nhiều. Bạn sẽ không thể thực sự đồng cảm với
nhân vật, bởi vì sự đồng cảm chỉ xảy ra khi bạn kết nối với các phần
khác nhau bên trong mình (các nguyên mẫu), những nguyên mẫu đã được sử
dụng để viết lên nhân vật.
Nếu bạn trấn áp những nguyên mẫu tạo nên nhân vật, diễn xuất của bạn
sẽ rất dễ đoán và nhàm chán. Thường là trong những tình huống này,
nguyên mẫu “chỉ huy/ đạo diễn” bên trong bạn sẽ chiếm lĩnh diễn xuất của
bạn và “chỉ dẫn” các hành động mà nó cho rằng nhân vật lẽ ra phải làm.
Điều này sẽ khiến khán giả thấy giả tạo.
Giả dụ bạn hết mình trấn áp nguyên mẫu bên trong mình, một nguyên mẫu
đầy sự tổn thương, luôn cảm thấy tuyệt vọng và cô đơn (ai cũng có phần
này bên trong mình, dù biết hay không). Bạn sẽ không thể thích nghi được
với quan điểm của một nhân vật dễ bị tổn thương hay trải nghiệm được sự
tổn thương này trong câu chuyện. Bạn sẽ không cảm thấy như mình “hiểu”
được nhân vật hay “cảm” được tại sao họ lại có những cách cư xử như vậy.
Bạn sẽ không có nhiều sự thôi thúc để bắt đầu với nhân vật này. Thậm
chí bạn có thể còn có cảm giác đầy phán xét đối với nhân vật.
Từ bên ngoài, người khác có thể nói rằng nhân vật này “chả giống bạn”
hoặc không phải “mẫu” của bạn. Một số giáo viên dạy diễn xuất sẽ nói
những thứ như bạn đang không để cho “tình huống tác động đến mình” hoặc
rằng những “lựa chọn của bạn không đủ mạnh” hoặc rằng bạn đang không
thực sự theo đuổi mục tiêu của nhân vật, hoặc bạn cần phải “sẵn lòng”
theo đuổi nó, hoặc sẽ phê bình bạn theo cách nào đó.. Bạn sẽ gặp rất
nhiều khó khăn trong việc nhận diện mục tiêu và hành động của nhân vật.
Thường thì trong những tình huống như thế này, nguyên nhân của vấn đề
nằm ở việc các nguyên mẫu bên trong bạn đã bị trấn áp.
Một tin vui cho các giáo viên và học sinh là có những bài tập diễn
xuất để đáp ứng các vấn đề tương tự, những bài tập này vượt ra khỏi
khuôn khổ cách phân tích kịch bản và ngẫu hứng thông thường. Trong các
bài tập về Nguyên mẫu, diễn viên trước hết học cách tiếp cận những
nguyên mẫu mình gần gũi nhất. Đây là những nguyên mẫu cho cảm giác giống
mình nhất. Theo thời gian, khi đã bắt đầu có khả năng làm việc với
những nguyên mẫu không bị trấn áp, diễn viên sẽ từ từ học cách khám phá
xem tại sao mình lại trấn áp các nguyên mẫu khác.
Tất cả mọi người trấn áp nhiều nguyên mẫu trong quá trình lớn lên,
đây là một phần tự nhiên của phát triển con người. Nhưng khi là diễn
viên, bạn cần có khả năng trải nghiệm thế giới theo cách của tất cả các
nguyên mẫu. Bạn không thể là một diễn viên xuất sắc nếu không tiếp cận
được với rất nhiều nguyên mẫu mà cả đời mình họ đã cố trấn áp.
Bài tập Nguyên mẫu không thay đổi việc diễn viên là ai, hay
làm xáo trộn cá tính của bạn. Nó chỉ rất đơn giản phát triển một cách
hiệu quả ý thức của bạn về khả năng lựa chọn và tiếp cận các phần khác
có thật bên trong mình và sử dụng cho việc diễn xuất. Có thể bạn muốn
đóng vai một nhân vật có những đặc điểm của tên giết người, kẻ xu nịnh,
người quyến rũ và sự ám ảnh. Hoặc bạn muốn đóng vai một nhân vật thày
truyền đạo đầy đam mê, sâu thẳm bên trong đầy sự tự ti, chủ yếu kiêng
tình dục, nhưng lại trở thành một tên cưỡng dâm, giết người và ghét tôn
giáo.
Dù câu chuyện là gì, tất cả các nhân vật có thể được suy ra từ việc
pha lẫn các nguyên mẫu với nhau. Và tất cả các mâu thuẫn trong câu
chuyện đều có thể được nhìn nhận dưới góc độ chiến tranh giữa các quan
điểm của các nguyên mẫu khác nhau. Các bạn càng tiếp cận được với nhiều
nguyên mẫu khác nhau trong công việc của mình, diễn xuất của các bạn
càng đa dạng và thực tế. Ngược lại, các bạn càng tiếp cận được ít nguyên
mẫu, diễn xuất của các bạn càng nhạt ngòa và các bạn sẽ ít được chọn
cho các vai diễn.
Tôi không gợi ý rằng diễn viên cần nghĩ về các nguyên mẫu khi đang
diễn. Đương nhiên là không. Tất cả những gì chúng ta đề cập ở trên là
dành cho khâu chuẩn bị diễn xuất – trong lúc đào tạo diễn viên. Khi bạn
đi thử vai, tốt nhất bạn nên tiếp cận một cách dễ dàng tất cả các nguyên
mẫu mà không phải cố sức làm như vậy. Lúc này nó gần như tự động, và
không phải là lúc bạn trăn trở để tiếp cận với nguyên mẫu bị trấn áp bên
trong mình.
Một diễn viên chuyên nghiệp cần tiếp cận được với ít nhất một số
nguyên mẫu sau nếu muốn thành công: sát khí, sự tổn thương, xu nịnh, lý
luận, tình tứ, gợi cảm, hỗn loạn, kiểm soát, buông trôi, sâu sắc, nông
cạn.. Mỗi nguyên mẫu này có cách chuyển động, cảm nhận và nhìn thế giới
khác nhau. Chúng rất khác nhau, thường là còn đối nghịch nhau.
Còn có hàng tá các nguyên mẫu khác được đưa vào nhân vật. Các nhân
vật là sự kết hợp rất độc đáo của các nguyên mẫu khác nhau. Trong Bài tập về Nguyên mẫu, bạn
cần trước hết tìm về chính mình để sau đó có thể thoát ra khỏi
mình. Khi bạn đã không còn ám ảnh bởi chính mình, bạn sẽ hoàn toàn hóa
thân vào thế giới của nhân vật, tự do để tương tác với các diễn viên
khác và kết nối với khán giả. Một tâm lý bị ức chế sẽ dẫn đến một diễn
viên bị ám ảnh bởi chính mình (dân ta hay nói là “cái tôi to quá”).